बिहिबार, ०८ चैत, २०८० 

मेचे जाति एक परिचय

हाम्रो देश नेपाल विभिन्न सास्कृतिक विविधताको सौन्दर्यले भरिपुर्ण रहेको छ । भौगोलिक हिसाबले हाम्रो देश नेपाल सानो भएपनि सास्कृतिक हिसाबले अत्यन्तै फराकिलो रुपमा चिनिएको छ । हाम्रो देश नेपालमा रहेका हरेक सास्कृतिक पहिचान र मौलिकताहरु बर्णन गर्न लायकका छन् । जसले हाम्रो देश नेपाललाई विश्वमा अत्यन्तै लोकप्रिय बनाइ रहेको छ । नेपाली भुमीमा हुर्किएका मौलिकताहरुले विदेशी नागरिकको मन लोभ्याएका कारणले नै आज पर्यटन व्यावसाय नेपालको महत्वपुर्ण आयस्रोतको रुपमा विकसित भएको छ ।

विभिन्न सास्कृतिक पहिचान भएका आदिबासी जनजातिहरु मध्ये मेचे जाति पनि एक हो । नेपालको सन्दर्भमा भन्ने हो भने लोप उन्मोख अवस्थामा रहेका यि जातिहरुको जनसंख्या ०५८ सालको जनगरणा अनुसार ३ हजार ७ सय ७३ रहको थियो भने हाल आएर उनीहरुको जनसंख्या लगभग ५ हजार पुगेको छ । मेचे जातिको बसोबास झापा जिल्लामा मात्र रहेको पाइन्छ । झापा जिल्लाको ज्यामिर गढी, वाहुनडागी, मेचीनगर, जलथल र दमकमा मेचे जातिको बसोबास रहेको छ । अन्तराष्ट्रियको सवालमा भारतको विभिन्न प्रान्तमा पनि मेच जातिको बसोबास रहेको पाइन्छ भने बंगलादेशमा पनि मेचे जातिको बसोबास रहेको छ । यसरी विभिन्न ठाउमा बसोबास गर्ने मेचे जातिहरुलाई कछाडिया, शैव, दिमासा , त्रिपुरा र बोडो जातिको रुपमा चिनिन्छ । नाम फरक भएता पनि भाषा एउटै भएको कारण एउटैै जातिहुन् भन्ने कुरा स्पष्ट हुने जानकारहरुको भनाइ रहेको छ ।

काधमा गलबन्दी , आङमा स्टकोट र कम्मरमा धोती लागाए पछि पुरुष मेचेहरुको पहिचान खुल्ने गर्दछ । मेचे भाषामा स्टकोटलाई–गाम्चा , गलबन्दीलाई – गाल्पा र धोतीलाई धुती भन्ने गरिन्छ । मेचे महिलाहरुको पहिरन निक्कै नै मन लोभ्याउने प्रकारको हुन्छ । महिलाहरुले आङ देखि खुट्टासम्म ढाक्ने गरी दोखना लगाउने गर्दछन् र दोखनाको भित्री भागमा ब्लाउज लगाउने गर्दछन् । सलको रुपमा लगाइने पहिरनलाई मेचे भाषामा साडवल भनिन्छ । मेचे महिलाहरु गहनामा चाही गलामा चन्द्रहार, हातमा चुरा वा आछान्न , कानमा इन्थी । नाकमा नाखापाल लगाउने गर्दछन् ।

 

यो दृश्य, प्रत्येक मेचे जातिको घरमा हुने मुल देवताको थान हो । यस थानमा प्रत्येक महिना सिद्धिशक्ति प्राप्तीको लागि पुजा गर्ने गरिन्छ । बर्षको एक पटक असार महिनामा यस थानमा विशेष पुजा गर्ने गरिन्छ । यसरी पुजा गर्दा परिवारमा दुख बिराम र विपत्ती नआवोस भनेर प्रार्थना गर्ने गरिन्छ ।

ईश्वर प्रति विशेष भक्ति राख्ने मेचे जातिहरुको आगनको कुनै भागमा विभिन्न देवी देवताको प्रतिमा बनाएर राख्ने प्रचलन रहेको छ । यसरी मेचे जातिले पुज्ने देवी देवताहरुमा भद्रकाल ि, विशोरी ,रामलखन , र हनुमान पर्दछन् ।

त्यसैगरी प्रत्येक मेचेको घरमा मन्दिर स्थापना गरिएको हुन्छ । यो मन्दिरलाई मेचे जातिहरु मुलघर भन्ने गर्दछन् । यस मुलघरमा नोमानो भन्ने देवतालाइ पुजा गर्ने गरिन्छ ।

मेचे जातिको प्रमुख चाड बैशाखु चाड हो । यो चाड प्रत्येक बर्षको बैशाख महिनामा मनाउने प्रचलन रहेको छ । यो चाडको अवसरमा नाचिने सास्कृतिक नाचलाई बैशाखु नाच भन्ने गरिन्छ । आफ्नो मौलिक भेषभुषामा सजिएर मेचे महिलाहरु अत्यन्तै मनमोहक तरिकाले यो नाच नाच्ने गर्दछन् । मेचे जातिको समुदायमा यो नाच अत्यन्तै महत्वपुर्ण मान्ने गरिन्छ ।

यो नाचले सिङ्गो मेचे समुदायलाई आफ्नो मौलिकता प्रति झुकाब राख्न प्रेरित गर्ने गर्दछ । यो नाच नाच्न पाउदा मेचे समुदायका युवतीहरु निक्कै उत्साहित हुने गर्दछन् ।

मेचे जातिको परम्परागत पेशा अन्र्तगत माछामार्ने , शिकार खेल्ने , रहेको थियो । तर अहिले आएर त्यस किसिमको पेशाबाट आत्मनिर्भर नहुने भएकाले मेचे जातिहरु अन्य पेशामा पनि सरिक हुन थालेका छन् । शिक्षण, व्यापार व्यावसाय र पशुपालनमा मेचे जातिहरु सरिक भएको पाइन्छ ।

फुसको छानाले छाएको, बासको टाटिले बारेको घर नै मेचे जातिको परम्परागत घर हो । आफ्ना पुर्खाहरुमा शिक्षा र चेतनाको कमी भएको र जग्गा जमिन प्रति सौखिन नभएका कारण पलायन हुनु परेको र यो जाति लोपहुने अवस्थामा पुगेको मेचे जातिहरुको भनाइ रहेको छ ।

शिक्षाको सुनौलो किरणले परिवार, समाज र राष्ट्र हुदै सिङ्गो विश्वलाई नै उज्यालो बनाउने गर्दछ । तसर्थ शिक्षा समाज रुपान्तरणको अनिवार्य तत्व हो । यो कुरा बुझेर नै मेचे जातिहरु शिक्षा आर्जनमा खुलेर लागि परेका छन् । अन्य जातिको तुलनामा केही पछि परेका मेचे जातिललाई नेपाल सरकारले प्रत्येक महिना जनही रु १ हजार राहत शुल्क प्रदान गरेको छ ।

शिक्षा क्षेत्रमा लगाब बढाउन थाले पछि मेचे जातिको भविष्य उज्यालो बाटो तर्फ अघि बढ्न थालेको सजिलै महुशुष गर्न सकिन्छ ।

एउटा व्यक्ति शिक्षित हुनु, एउटा परिवार शिक्षित हुनु हो । एउटा परिवार शिक्षित हुनु , एउटा समाज शिक्षित हुनु हो । र समाज शिक्षित हुन भनेको राष्ट्र शिक्षित हुनु हो । त्यसकारण यही कुरालाई आत्म साथ गर्दै हरेक रुपमा पछिपरेका समुदायको लागि शैक्षि कार्यक्रम ल्याउनु आजको आवश्यकता हो ।

सम्बन्धित समाचार

जेष्ठ २१ गते झापामा साकेला सिली भव्यताका साथ समापन हुने

दमक, जेष्ठ । किरात राई यायोक्खा झापाको आयोजनामा जेष्ठ २१ गते शनिबार साकेला सिली समापन समारोह कार्यक्रम भव्यताका साथ सम्पन्न हुने भएको छ । किराया झापाले शुक्रबार साकेला थान व्यवस्थापन समिति र स्थानीय अगुवाहरुसँग बैठक...

कक्षा १२ सम्म निशुल्क शिक्षा प्रदान गर्ने मेरो पहिलो प्राथमिकता –लक्ष्मी प्रसाद चेम्जोङ

लक्ष्मी प्रसाद चेम्जोङ बि.सं. २०४९ र २०५४ मा शिवसताक्षी नगरपालिका वडा १ को अध्यक्ष पदमा २ पटक निर्वाचित भए , २६ वर्षको कलिलो उमेरमा । लगातार २ कार्यकाल नेतृत्व गरेका उनले यसपटक पुन वडाध्यक्षको उमेरद्धारी...

अघिल्लो कार्यकालका जनप्रतिनिधिले सम्भव हुने काम पनि गर्न सकेन् – दुर्गा नेम्बाङ

समदर्शी सञ्चार अनलाईन खबरमा तपाईलाई स्वागत छ । नमस्कार, समदर्शी सञ्चार अनलाईनका सम्पूर्ण पाठकहरुमा म दुर्गा नेम्बाङको तर्फबाट अभिवादन व्यक्त गर्दछु । तपाई राजनीतिमा सक्रिय हुनुभएको कति भयो ? राजनीतिमा क्रियाशील भएको त्यस्तै ७ वर्ष...

सेन्छेलुङ माङ सामग्री स्टोर संचालनमा

दमक १, झापा फाल्गुनन्द चोक नजिकै सेन्छेलुङ माङ सामग्री स्टोर संचालनमा आएको छ । किरात धर्म संस्कार अन्तर्गत सेवा पुजा गर्दा आवश्यक पर्ने सबैखाले सामग्रीहरु उपलब्ध गराउँने उदेश्यले गत बैशाख ५ गते देखि सेन्छेलुङ माङ...

हाम्रो बारेमा

समाजलाई समृद्ध बनाउने, हाम्रो प्रयास भन्ने नारालाई आत्मसात गर्दै २०७२ असार ६ गते जिल्ला प्रशासन कार्यालय झापाको दर्ता नं १३५ मा समदर्शी सन्चार मासिक पत्रीका दर्ता गरि सुरुवात भएको हाम्रो यात्रालाइ आज अनलाइन संस्करण सम्म आइ पुगेको छ। आगामी दिनहरुमा यहि समदर्शी सन्चार मासिककै प्रस्तुतिमा समदर्शी टि. भि युटुव च्यानल संचालन गरि शिक्षा, स्वास्थ्य , कृषि , आर्थिक, संस्कृति र मनोरञ्जनका सामग्रीहरु प्रकाशन /प्रशारण गर्दै उदेश्य प्राप्तिका लागि हामी निरन्तर लागि रहने प्रण गर्दछौं।